Bir dahaki sefere biri size “yemeden önce düşün” derse, ona aslında “çoktan düşündüğünüzü” söyleyebilirsiniz. Nasıl mı? Yeni yapılan araştırma, beyninizin yaklaşık 200 milisaniye içinde yiyeceğin sağlıklı olup olmadığını, lezzetini ve kalori içeriğini değerlendirdiğini ortaya koyuyor.
Yıllardır bilim insanları, beynin yiyeceklerin özelliklerini sırayla değerlendirdiğine inanıyordu. Tat gibi hemen tatmin edici özellikler ilk olarak kaydedilirdi. Besin değeri gibi daha soyut hususlar ise bunu takip ederdi. Sağlıklı olup olmadığı, daha karmaşık düşünme gerektirdiği için ikinci planda kalıyordu.
Ancak Appetite dergisinde yayınlanan bu çalışma, bu zaman çizelgesine itiraz ediyor. Araştırmacılar, 110 katılımcının beyin görüntüleme verilerini 421 kişinin ayrıntılı gıda değerlendirmeleriyle birleştirdi. “Sağlıklı olma” bilgisi, insanlar yiyeceği gördükten yaklaşık 195 milisaniye sonra beyin sinyallerinde ortaya çıktı ve en yüksek aktivite 200-227 milisaniye civarında oldu. Araştırmacılar, birden fazla ilgili özelliği kapsayan daha geniş boyutları incelediklerinde, “iştah açıcı” boyutun (tatla ilgili özellikleri kapsayan) da yaklaşık 215 milisaniye civarında erken işleme tabi tutulduğunu ve sağlıkla ilgili bilgilerin ekstra işlem süresi gerektirmediğini ortaya koydu.
Bilim insanları beynin gıda radarını nasıl haritalandırdı?
Melbourne Üniversitesindeki araştırma ekibi, elektroensefalografi (EEG) kullanarak milisaniye hassasiyetinde beyin aktivitesini ölçtü. Katılımcılar, ekranda gıda resimlerini izlerken elektrik sinyallerini algılayan 64 elektrotla donatılmış başlıklar taktılar.
Her görüntü iki saniye boyunca ekranda kaldı. Görüntü kaybolduktan sonra, “Sağlıklı mı?”, “Lezzetli mi?” veya “Yemek ister misin?” gibi sorular soruldu ve katılımcılar tuşlara basarak yanıt verdiler. Daha sonra, her yiyeceği sağlık, lezzet ve yemek isteği açısından farklı ölçeklerde derecelendirdiler.
421 katılımcıdan oluşan ayrı bir örneklem, 120 görüntünün 40’ını 12 özellik açısından değerlendirdi. Bu özellikler arasında besin değerleri (sağlıklı olma, kalori içeriği, yiyeceğin ne kadar hazır olduğu ve ne kadar işlenmiş göründüğü), hedonik özellikler (lezzet, yeme isteği, olumlu ve olumsuz duygusal değer ve uyarılma) ve aşinalık (yiyeceği ne sıklıkla gördükleri, ne kadar kolay tanıdıkları ve ne kadar tipik göründüğü) yer alıyordu.
Yiyecek seçimi stratejik olarak yapıldı. Araştırmacılar, meyve, sebze ve atıştırmalık gibi yiyeceklerin standart görüntülerinin yanı sıra, özellikle lezzet ve duygusal tepki gibi özellikler için derecelendirme aralığını artırmak amacıyla, daha az iştah açıcı ve daha az tanıdık olan 29 ek görüntü eklediler.
Araştırmacılar, “temsili benzerlik” analizi adı verilen bir yöntem kullanarak beyin verilerindeki kalıpları, insanların yiyecekleri derecelendirme kalıplarıyla karşılaştırdılar. Beynin elektriksel kalıpları, insanların belirli bir özellik için verdikleri derecelendirmelerin yapısıyla eşleştiğinde, bu, beynin bu tür bilgileri aktif olarak işlediğini gösteriyordu.
Beyin Aktivitesinin Ortaya Çıkardıkları
Yiyecek özellikleri farklı zamanlama kalıpları gösterdi. Bazıları 200 milisaniye civarında zirveye ulaşarak erken ortaya çıkarken, diğerleri daha geç ve uzun süreli pencerelerde ortaya çıktı.
Erken işlenenler: Sağlıklı olma durumu, kalori içeriği ve işleme düzeyi, gıda görüntüsünün ortaya çıkmasından itibaren yaklaşık 195-250 milisaniye arasında başlayan ve 200-250 milisaniye civarında erken zirvelere ulaşan korelasyonlar gösterdi. Duygusal değer (154 ms’den itibaren negatif, 193 ms’den itibaren pozitif) yaklaşık 209 milisaniyede zirveye ulaştı ve ayrıca 545-640 milisaniyeden itibaren daha sonra da sürdürülen aktivite gösterdi. Üç tanıdıklık ölçütü de 205-213 milisaniye arasında benzer erken zirveler gösterdi.
Geç işlenenler: Lezzet ve yeme isteği ile ilgili bireysel değerlendirmeler, diğer özelliklerde görülen erken zirve olmadan, yalnızca 654-670 milisaniye civarında başlayan sürekli aktivite gösterdi.
Paralel işleme, beynin verimliliği düşünüldüğünde mantıklıdır. Beyin, gıda özelliklerini sıralı olarak değerlendirmek için sıraya koymak yerine, gıdaya tek bir bakışta aynı anda birden fazla türde bilgi çıkarır. Bu, birden fazla ilgili boyutta hızlı değerlendirme yapılmasını sağlar.
Yapılan araştırma katılımcıları ağırlıklı olarak kadınlardan oluşuyordu (110 katılımcının 81’i) ve tüm katılımcılar aynı üniversite topluluğundan geliyordu. Yiyecek resimleri gerçek seçenekler olarak değil, ekranda gösterildiğinden, sonuçlar insanların gerçek tüketim anında yiyecekleri nasıl değerlendirdiklerini tam olarak yansıtmayabilir.
Yine de, araştırma, çoklu boyutlarda hızlı yiyecek değerlendirme kapasitemizi küçümsemememiz gerektiğini göstermektedir. Beynin, sağlıkla ilgili bilgilere erişmek için ekstra zamana ihtiyacı yoktur. Seçimlerimizi belirleyen, sağlıkla ilgili bilgilere yeterince hızlı erişip erişemediğimiz değil, birbiriyle çelişen özellikler farklı yönlere çekildiğinde bu bilgilere ne kadar ağırlık verdiğimizdir.
Kaynak: studyfinds.org
