Hiperlipidemi veya yüksek kolesterol, kandaki yağ (lipid) düzeylerinin yükselmesini ifade eder. Bu durum kalp hastalığı riskini artırabilir. Kalp sağlığı için uygun bir diyet uygulamak ve düzenli olarak yeterli fiziksel aktivite yapmak gibi bazı yaşam tarzı değişiklikleri bu durumu önlemeye yardımcı olabilir.
Hiperlipidemi her zaman semptomlara neden olmaz. Ancak, ailesel (kalıtsal) hiperlipidemi, gözlerin veya eklemlerin çevresinde sarı, yağlı büyümelerin gelişmesine neden olabilir. Kandaki lipit düzeylerinin yükselmesine neden olan bir durum olan hiperlipidemi hakkında merak ettikleriniz bu içerikte.
Hiperlipidemi nedir?
Bir kişi hiperlipidemisi olduğunda, kanındaki kolesterol ve trigliserit düzeyleri yüksek demektir.
Kolesterol, karaciğerin ürettiği mumsu bir yağ molekülüdür. İnsanlar ayrıca yedikleri gıdalardan da kolesterol alırlar. Kolesterol, sağlıklı hücre zarları, beyin fonksiyonu, hormon üretimi ve vitamin depolaması için gereklidir.
İyi ve Kötü Kolesterol
Kolesterolü hücrelere taşıyan lipoprotein adı verilen iki tür protein vardır: bazen “kötü” kolesterol olarak adlandırılan düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) ve bazen “iyi” kolesterol olarak adlandırılan yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL). LDL’nin sağlık üzerinde zararlı etkileri vardır. HDL, LDL’nin etkilerini ortadan kaldırır.
HDL, fazla kolesterolü karaciğere geri taşıdığı ve karaciğerin bu kolesterolü safra yoluyla vücuttan attığı için sağlığa faydalıdır. Kan dolaşımında kalan LDL ise fazla kolesterolün kanda birikmesine neden olduğu için sağlığı olumsuz etkileyebilir.
Trigliseritler, kandaki başka bir yağ türüdür. Kolesterol türü değildirler, ancak kalp hastalıklarıyla güçlü bir bağlantıları vardır. Bu nedenle, doktorlar hiperlipidemi hastalarının trigliserit düzeylerini de ölçerler.
Aşağıdakilerden bir veya daha fazlasına sahip olan kişilerde hiperlipidemi gelişebilir:
- Yüksek LDL seviyeleri
- Yüksek toplam kolesterol
- Yüksek trigliserid seviyeleri
Aşağıdaki tablo, miligram/desilitre (mg/dL) cinsinden ideal kolesterol seviyelerini göstermektedir:
Toplam kolesterol yaklaşık 150 mg/dL
HDL kolesterol
Erkekler: en az 40 mg/dL
Kadınlar: en az 50 mg/dL
LDL kolesterol
Aksi takdirde sağlıklı kişiler: yaklaşık 100 mg/dL
Kalp hastalığı, diyabet veya kontrol altına alınmamış risk faktörleri olan kişiler: 70 mg/dL’den az
Trigliseritler
150 mg/dL’den az
Belirtiler
Hiperlipidemisi olan kişiler genellikle herhangi bir belirti göstermez. Ancak, ailesel (kalıtsal) hiperlipidemisi olan kişilerde gözlerin veya eklemlerin çevresinde sarı, yağlı büyümeler gelişebilir.
Doktorlar genellikle rutin kan testi sırasında veya kalp krizi veya felç gibi kardiyovasküler bir olaydan sonra hiperlipidemi tespit eder.
Zamanla kanda aşırı yağ birikimi, arter ve kan damarlarının duvarlarında plakların gelişmesine ve açıklıkların daralmasına neden olan ateroskleroza yol açabilir. Bu durum, damarlardaki kan akışının dengesizleşmesine ve kalp krizi ve felç riskinin büyük ölçüde artmasına neden olabilir.
Önleme
Yaşam tarzı ve beslenme stratejileri, hiperlipidemiyi önlemek ve tedavi etmek için önemlidir.
Yararlı alışkanlıklar arasında kalp sağlığı için iyi bir diyet uygulamak, düzenli egzersiz yapmak, sigara içmemek ve vücut ağırlığını önerilen aralıkta tutmak sayılabilir.
Beslenme alışkanlıkları
Kalp sağlığı için iyi bir diyet, doymuş yağ, trans yağ ve kolesterol alımını en aza indirgemek ve çeşitli meyve ve sebzeler, bol miktarda lif, bol su, balık ve deniz ürünleri ile tam tahıllı gıdalar tüketmek anlamına gelir.
İnsanlar fast food, yüksek karbonhidratlı gıdalar, yüksek oranda işlenmiş gıdalar ve besin değeri düşük gıdaları sınırlamaya veya tamamen ortadan kaldırmaya çalışmalıdır.
Balık, fındık ve baklagiller, LDL kolesterol düzeylerini düşürmesi gereken kişilere fayda sağlayabilecek sağlıklı yağlar içerir. Yağ kullanırken, zeytinyağı veya tekli doymamış yağlar açısından zengin başka bir yağ tercih edilmesi önerilir.
Keten tohumu ve somon gibi yağlı balıklar gibi omega-3 yağ asitleri kaynaklarını tüketmek, kalp sağlığını daha da iyileştirebilir ve kolesterol düzeylerini kontrol etmeye yardımcı olabilir.
Kilo yönetimi
Aşırı kilolu veya obez kişilerin, hiperlipidemi ve kalp hastalığına yakalanma riski daha yüksektir.
Çoğu durumda, kilo vermek kişinin LDL, toplam kolesterol ve trigliserit düzeylerini düşürmeye yardımcı olabilir. Ayrıca, kandaki LDL’yi uzaklaştırmaya yardımcı olan HDL düzeylerini de artırabilir.
Fiziksel aktivite
Fiziksel aktivite eksikliği, kalp hastalığı için başka bir risk faktörüdür.
Düzenli egzersiz ve fiziksel aktivite, kişinin LDL düzeylerini düşürmesine, HDL düzeylerini artırmasına ve kilosunu kontrol etmesine yardımcı olabilir.
Amerikan Kalp Derneği, haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta fiziksel aktivite yapılmasını önermektedir.
Sigara içmemek
Sigara içmek, kalp hastalığına katkıda bulunan birçok sorunu tetikler.
Aterosklerozu teşvik eder, LDL düzeylerini artırır ve iltihaplanmayı ve kan pıhtılarının oluşumunu teşvik eder.
Sigarayı bırakmak, HDL düzeylerinin yükselmesine neden olur. Bu, bir kişinin sigarayı bıraktıktan sonra kardiyovasküler hastalık riskinin azalmasının nedenlerinden biri olabilir.
Hiperlipidemisi olan kişiler, doktorlarının önerdiği diyet ve tedavi planını sıkı bir şekilde takip ederek, ilerleyen yaşlarda kardiyovasküler sorunlar yaşama riskini azaltabilirler.
Tedavi
Dengeli bir diyet ve düzenli fiziksel aktivite yoluyla hiperlipideminin kendi kendine yönetimi, kişinin kötü kolesterol düzeylerini düşürmesine ve kanındaki iyi kolesterol düzeylerini artırmasına yardımcı olabilir.
Ancak, genetik faktörler de kolesterol düzeylerine katkıda bulunduğundan, sağlıklı yaşam alışkanlıkları kolesterol düzeylerini düşürmek için her zaman yeterli olmayabilir. Bazı kişiler ilaç kullanmak zorunda kalabilir.
Nedenleri
Bir kişi hiperlipidemiyi ebeveynlerinden miras aldığında, doktorlar buna birincil hiperlipidemi adını verir. Bu durum beslenme ve diğer faktörlerden kaynaklandığında, doktorlar buna ikincil hiperlipidemi adını verir.
Diğer risk faktörleri şunlardır:
- Aşırı alkol tüketimi
- Obezite
- Hormonlar ve steroidler gibi bazı ilaçlar
- Diyabet
- Metabolik sendrom
- Uzun süreli böbrek hastalığı
- Erken menopoz
- Hipotiroidizm (tiroid bezinin yetersiz çalışması)
- Hamilelik
- Fiziksel aktivite eksikliği
Ailesel hiperlipidemi genetik bir bozukluktan kaynaklanır. Ebeveynlerden biri, LDL reseptörünün eksikliğine veya işlev bozukluğuna yol açan mutasyona uğramış bir geni çocuğuna aktarır. Bu, vücudun kan dolaşımından LDL’yi temizleyemediği ve kanda tehlikeli düzeyde LDL birikebileceği anlamına gelir.
Türleri
Doktorlar, hiperlipidemiyi içerdiği yağlara ve vücut üzerindeki etkilerine göre dört türe ayırır.
Tip 1
Tip 1 veya ailesel lipoprotein lipaz eksikliği, genellikle çocukluk çağında görülür ve şiddetlidir. Yağların doğal parçalanmasını bozan ve karın ağrısı, tekrarlayan pankreatit (pankreas iltihabı), karaciğer ve dalağın büyümesine yol açabilen kalıtsal bir durumdur.
Tip 2 (a ve b)
Tip 2a veya ailesel hiperkolesterolemi ve tip 2b veya ailesel kombine hiperlipidemi, her ikisi de yüksek LDL seviyelerine neden olur. Ciltte ve göz çevresinde yağ birikimine yol açabilir ve kalp problemleri riskini artırabilir.
Tip 3
Kandaki çok düşük yoğunluklu lipoprotein (VLDL) düzeyleri yükseldiğinde ortaya çıkar. Tip 3’ün tipik bir özelliği, göz kapaklarında ve göz çevresinde düz, sarı-gri plaklar olan ksantomların ortaya çıkmasıdır.
Tip 3, erken başlangıçlı kardiyovasküler hastalık ve periferik arter hastalığı riskini artırır.
Tip 4
Tip 4 veya hipertrigliseridemi, kandaki trigliserid düzeylerini artırır. Bu tipte de kandaki VLDL düzeyleri yükselir. Obezite, yüksek kan şekeri ve yüksek insülin düzeylerine yol açabilir.
Kişi, erken yetişkinlik dönemine kadar tip 4 hiperlipidemiyi fark etmeyebilir.
Özetle
Hiperlipidemi, kanda yüksek LDL kolesterol ve trigliserid seviyeleri ile ilişkili bir durumdur. Kalp hastalığı için önemli bir risk faktörüdür.
Düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) kötü kolesterol, yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) ise iyi kolesterol olarak adlandırılır.
Yüksek kolesterole katkıda bulunabilecek faktörler arasında yüksek yağlı beslenme, aşırı alkol tüketimi ve tiroid bezinin yetersiz çalışması sayılabilir. Ancak, bazı hiperlipidemi türlerinin genetik nedenleri vardır.
Düzenli fiziksel aktivite ve sağlıklı yağlar açısından zengin bir beslenme, kandaki kolesterol dengesini iyileştirebilir ve ilgili sağlık sorunlarının önlenmesine yardımcı olabilir.
Kaynak: www.medicalnewstoday.com
