Havalar ısınıyor, yaklaşan Bayram tatili için de sabırsızlanıyor olabilirsiniz. Açık havaya çıkmak için can atıyorsunuz ama unutmayın sizin kadar sivrisinekler de heyecanlı! Özellikle bazıları sivrisinekleri daha fazla çekiyor. Örneğin aileniz ya da arkadaşlarınızla parkta ya da bahçede keyif yaparken, bir bakmışsınız sadece siz kaşınıp duruyorsunuz. Diğerlerine aldırış etmeyen sivrisinekler neden arıların bala üşüşmesi gibi sizin yanınızdan ayrılmıyor hiç düşündünüz mü?
Bilim insanları, sivrisineklerin gerçekten de bazı insanları diğerlerine tercih ettiğini ifade ediyor. Hamilelikten bira ve muz tüketimine ve genetik özelliklerinize kadar birçok nedeni var. Muz yemek ve hamilelik çok farklı görünse de bu senaryolar arasında kişinin sivrisinekler için çekiciliğini artıran bazı ortak noktalar bulunuyor.
Sivrisinekleri ne cezbeder?
Sivrisinekler bizi bulmak için üç yönlü bir yaklaşım uyguluyorlar. İlk olarak koku alma duyuları, soluduğumuz karbondioksiti (CO2) algılıyor ve CO2’yi bize doğru takip ettikçe görüşlerini kullanarak bizi tespit ediyorlar (yaklaşık 5-15 m içinde). Daha sonra, yakın mesafede, son yaklaşma göstergeleri olarak vücut ısımızı ve uçucu kokularımızı algılıyorlar.
Herkes karbondioksit, vücut ısısı, laktik asit ve amonyak gibi yaygın sivrisinek cezbedici maddeler yayabilir. O halde göreceli sivrisinek çekiciliğimiz büyük ölçüde varlığımızdan doğal olarak yayılan “cezbedici” maddelerin miktarına, türüne ve yoğunluğuna bağlı.
Bir diğer faktör beslenme şeklimiz; araştırmalar bira içmenin ve muz yemenin bizi sivrisinekler için önemli ölçüde daha “çekici” hale getirdiğini ortaya koyuyor. Her ikisini de aynı anda tüketirseniz bir süper mıknatıs haline gelebilirsiniz.
Yapılan bir araştırmada, bira içtikten 15 dakika sonra, içen kişinin sivrisineklere karşı çekiciliğinin %30 oranında arttığı tespit edildi. İlk görüşler, temel nedenin hamile kadınlarda görülene benzer olacağı yönünde; yani vücut ısısındaki artış. Ancak durum böyle olmadı, bira içenlerin vücut ısısı birayı yudumladıktan sonra aslında azaldı. Bilim insanları daha sonra sivrisineklerin iki nedenden dolayı bira içenlere karşı bir yakınlık geliştirmiş olabileceğini öne sürdüler: (1) alkol tüketiminden sonra sivrisineklere karşı savunma davranışlarında azalma (daha güvenli bir hedef); ve (2) bira içtiklerinde daha besleyici bir kan öğünü sağlayabilirler (daha lezzetli bir hedef). İlgi çekici olmakla birlikte bu varsayımların doğrulanması için daha fazla araştırma yapılması gerektiği de bir gerçek.
Benzer bir çalışmada muz tüketiminin, meyveyi yedikten bir saat sonra sivrisinek temaslarını %165 oranında arttırdığını tespit etti. Üzüm de test edilen meyvelerden biri ancak “çekicilikte” bir artış görülmedi. Wisconsin Üniversitesi’nden araştırmacılar dört yıl boyunca yaptıkları çalışmalarda her denemede muzun biri Afrika’da diğeri Asya’da bulunan iki tür anofel sivrisineği için çekicilikte keskin bir artış yarattığını tespit ettiler. Bunun nedeni, belirli gıda türlerinin metabolizmada bir değişikliğe yol açarak insanlar tarafından salınan uçucu kokuları arttırması olarak açıklanıyor.
Diğer gıdaların sivrisinekler için çekiciliği artırdığına dair anekdot niteliğinde kanıtlar var, ancak bira ve muz bilimsel deneylerle doğrulanmış tek gıda maddeleri. Bu da bize bir sonraki açık hava toplantısında nelerden kaçınmamız gerektiği konusunda bazı ipuçları veriyor, değil mi?
Sivrisinekler için cazip bir diğer grup hamileler. Bir araştırma, Batı Afrika’da hamile kadınların sıtma sivrisinekleri için hamile olmayan kadınlara göre iki kat daha çekici olduğunu ortaya koydu. Bunun görünürdeki sebepleri, sivrisinekleri cezbeden maddelerin daha fazla salınması ve vücut ısısının artması olarak açıklanıyor. Bu durum, sıtmaya eğilimli bölgelerde çok sorunlu olabilir çünkü kadınlar annelik yolculuklarının hassas bir aşamasında sıtmaya karşı daha duyarlı hale oluyorlar.
Sivrisinekler, sıtmanın yayılması için başlıca vektörler olduklarından, hayli tehlikeli hale geliyorlar. Özellikle az gelişmiş ülkelerde sıtma her yıl çoğu çocuk olmak üzere yüz binlerce insanın ölümüne neden olabiliyor. Ne yazık ki Kenya’da yapılan bir araştırma, sivrisineklerin enfeksiyonun bulaşıcı evresinde sıtma ile enfekte olmuş bireylere, enfekte olmamış bireylere kıyasla iki kat daha fazla ilgi gösterdiğini ortaya koyuyor.
Enfekte sivrisinekler, enfekte olmayan sivrisineklere kıyasla insan kokularına %240 daha fazla ilgi duyuyorlar. Sıtmanın neden orman yangını gibi yayıldığı, savunmasız Afrika topluluklarını perişan ettiği şimdi daha iyi anlaşılıyor.
Son savunma hattı
Sivrisineklere karşı çekiciliğinizin potansiyel nedenlerini gözden geçirdiğinizde, yukarıda saydığımız tüm maddeleri elemiş olabilirsiniz. Yani hamile değilsiniz; bira içmiyor ve bir ton muz yemiyorsunuz ama yine de sivrisinekler sizi çok seviyor. Bu durumda genetik faktörler ve vücudunuzun doğal olarak yaydığı sivrisinek çekici maddelerin miktarına önem kazanıyor. Genetiğinizi değiştiremediğinize göre savunma için böcek koruyucu spreylerden kullanabilir ya da lavanta, nane, çay ağacı ve okaliptüs gibi uçucu yağları suyla karıştırıp bir sprey şişesine koyup yanınızda taşıyarak saldırıları önlemek için kullanabilirsiniz.