Tıp bilimi bugün pek çok hastalığın ardından tetikleyici sebep olarak stresi gösteriyor. Stres sebebiyle bıraktığımız kötü alışkanlıklar da geri gelebiliyor. Örneğin çocuklukta bıraktığınız tırnak yeme alışkanlığı bugün gün yüzüne çıktıysa sebebi stres olabilir. Stresliyken beyin neden geri sarıyor dersiniz?
Stresliyken beynin geri sardığına ve geçmişte kalan alışkanlıklarımıza bizi geri götürdüğüne dair yapılmış bilimsel araştırmalar bulunuyor. Bunlardan biri köpekler üzerinde yapılmış.
Çalışma şunları gösteriyor: Sıkıntılı köpekler ön ayaklarını ve pençelerini tekrar tekrar yalama eğiliminde oluyor. Mutlu ve sağlıklı köpekler de bunu yapar, ancak stresli köpekler daha fazlasını yapıyor. Ağır vakalarda, bu o kadar sık yapılıyor ki köpekler cilt hastalıkları bile yaşayabiliyor.
Araştırmacılar, insanlar ve hayvanlarda da kaygı kaynaklı benzer davranışları fark ettiler. Örneğin, pek çok sinirli veya stresli insan tırnaklarını yiyor, sigara ve alkol tüketiyor, hatta kendine zarar verme noktasına gelenler bile var.
Stres eski alışkanlıkları nasıl teşvik eder?
Brain and Cognition dergisinde 2019’da yapılan bir araştırma için Hollandalı bir araştırma ekibi beynin strese verdiği tepkiyi inceledi. Bir tehdit veya zorluğun ardından stres hormonu kortizol seviyeleri arttıkça, esnek, hedefe yönelik beyin sistemlerindeki aktivitenin azalma eğiliminde olduğunu buldu. Bu arada, alışkanlıkla ilgili sistemlerdeki faaliyet arttı.
Basitçe çıkan sonuç şuydu: Stresli beynin eski alışkanlıkları önceliklendiriyor. Hollanda’daki Tilburg Üniversitesi’nde sosyal ve davranış bilimleri profesörü olan PhD Tom Smeets, “Alışkanlıklar daha az bilişsel çaba gerektiriyor ve bu nedenle vurgulandığında varsayılan davranış tarzımız haline geliyor” diyor.
Diğer araştırma ekipleri de benzer sonuçlara varmış. Journal of Personality and Social Psychology’de 2013’te yapılan bir araştırma, stresli deneyimlerin irade ve motivasyon üzerinde bir yük olduğunu buldu. Araştırmacılar, sonuç olarak, insanların “otomatik” ve alışılmış davranış kalıplarına düştüğünü yazdı.
Faydalı rutinlere de dönebilirsiniz
Stres, insanları aşırı içmeye, aşırı yemeye veya diğer kötü alışkanlıklara itebilirken, eğer varsa faydalı rutinleri de güçlendirebilir. Normalde iyi beslenen ve egzersiz yapan bir kişinin, stres zamanlarında bu sağlıklı alışkanlıklara bağlı kalması olası bir durum. Hamburg Üniversitesi Bilişsel Psikoloji Başkanı olan Lars Schwabe’ye göre, stresli durumlarda, geçmişte başarılı olan köklü alışkanlıkları ve rutinleri kullanmak faydalı olabilir. Tüm bunlar, iyi alışkanlıklar edinmenin önemini bir kez daha ortaya koyuyor.
Schwabe ayrıca kişisel rutinlere ve alışkanlıklara sıkı sıkıya bağlı kalmanın, anksiyete bozuklukları, yeme bozuklukları, klinik depresyon ve obsesif kompulsif bozukluk dahil olmak üzere çok çeşitli zihinsel sağlık durumlarının “ayırt edici özelliği” olduğunu söylüyor. Bu koşullara karşı savunmasız kişiler için, stres ve rutin kombinasyonu, ister tırnak ısırmaya benzer bir davranış, ister günde birkaç kez egzersiz yapma zorunluluğu olsun, bir patolojinin gelişimini teşvik edebiliyor.
O sizi değil, siz onu yönetin!
İçinde olduğunuz durumu fark edebilirseniz stresi de yönetebilirsiniz. Nasıl mı?
*Stresle başa çıkmada gevşeme teknikleri oldukça faydalı olabilir. Kişiler gevşemeyi öğrendiklerinde, kaslardaki gerginlik ve otonom uyarılma azalır.
*Doğru nefes alma teknikleri stresle başa çıkmada etkili olan tekniklerdir. Sizi sakinleştirir ve stres düzeyinizi azaltır.
*Yürüyüş, hafif tempolu koşu, yüzme, bisiklete binme gibi egzersizler stresten uzaklaştırır.
*Mutluluk hormonunu artırıcı besinler tüketerek stresle daha kolay başa çıkabilirsiniz.
*Düzenli uyumaya özen göstermelisiniz.
*Sosyalleşmek stresi uzak tutmak için önemlidir. Pandemide nasıl sosyalleşeceğiz? Tabii ki görüntülü konuşma ve konferans araçları sayesinde… Uzaktaki dostlarımızla karşılıklı akşam yemeği bile yiyebiliriz.
*Hobilerinize de vakit ayırmayı ihmal etmemelisiniz.
Kaynaklar:
*Why the Stressed Brain Falls Back on Old Habits by Markham Heid
*https://www.duyguhastanesi.com.tr/10-adimda-stres-yonetimi/